Tahta Yapıcı ve Tahta Bozucu (Taker/Maker) Nedir?
Borsalarda alım satım emirlerinin işlenme biçimi, fiyat oluşumu ve likidite dinamikleri, yatırımcılar için hayati öneme sahiptir. Bu noktada devreye giren iki temel kavram vardır: tahta yapıcı ve tahta bozucu bilinen diğer adıyla taker/maker. Bu terimler, borsalarda emir defteri yapısını, fiyat belirleme sürecini ve likidite sağlanmasını anlamak isteyen yatırımcılar için çok önemlidir.
Bu yazıda “tahta yapıcı nedir”, “tahta bozucu kimdir”, bu rollerin emir defteri ve fiyatlara etkisi ile birlikte, maker ve taker olmanın avantajları, dezavantajları ve borsa stratejilerine etkisi detaylı olarak incelenecektir.
Tahta Yapıcı (Maker) Nedir?
Tahta yapıcı, emir defterine likidite ekleyen yatırımcıdır. Yani belirli bir fiyattan alım ya da satım emri girer ve bu emir hemen işlenmeden bekler. Bu emir defterinde bekleyen emir, tahta oluşturan bir emir olduğu için bu yatırımcıya “tahta yapıcı” denir.
Örnek:
- Bir yatırımcı, hisseyi 10 TL’den satmak üzere emir girer.
- O an için piyasa alım fiyatı 9.90 TL ise, bu emir deftere yazılır.
- Emir, bir alıcı tarafından karşılanana kadar tahtada kalır.
- Bu emir tahtayı oluşturduğu için, emir sahibi maker olur.
Tahta Bozucu (Taker) Nedir?
Tahta bozucu, emir defterinde bekleyen bir emri anında karşılayan yatırımcıdır. Yani halihazırda tahtada bulunan emri “bozar” ve işlemi gerçekleştirir. Bu emir deftere yeni likidite katmaz, mevcut likiditeyi kullanır.
Örnek:
- Emir defterinde 10 TL’den satış emri bulunmaktadır.
- Bir yatırımcı 10 TL’den hemen alım yapmak ister.
- Emir anında karşılanır ve emir defterindeki satış emri düşer.
- Bu durumda, alım yapan yatırımcı “taker” olur.
Maker ve Taker Emirlerinin Emir Defteri Etkisi
- Maker emirleri, tahtada beklediği için emir defterinin derinliğini artırır. Bu da daha stabil fiyatlar ve daha fazla likidite anlamına gelir.
- Taker emirleri, tahtadaki emirleri tüketir ve piyasa fiyatını hızla değiştirebilir.
Maker Olmanın Avantajları
- Genellikle daha düşük komisyon ödenir (birçok borsada taker ücreti daha yüksektir).
- Piyasa fiyatına doğrudan etki etmeden emir girilebilir.
- Emir defterinin bir parçası olunarak daha stratejik hamleler yapılabilir.
Taker Olmanın Avantajları
- Hızlı işlem imkânı sunar, ani fiyat değişimlerinden etkilenmeden emir gerçekleştirilir.
- Beklemeden pozisyon alınabilir ya da pozisyon kapatılabilir.
Borsada Maker ve Taker Komisyon Farklılıkları
Birçok borsa, maker emirleri likidite sağladığı için daha düşük komisyon oranlarıyla ödüllendirir. Taker emirleri ise likiditeyi tükettikleri için daha yüksek komisyon ödeyebilir. Bu oranlar:
- Yüksek hacimli traderlar için önemlidir.
- Kripto borsalarında da aktif şekilde uygulanmaktadır.
Kimler Maker Olmalı?
- Emir defterini takip eden teknik analizciler
- Kademeli alım ya da satım stratejisi uygulayanlar
- Komisyon avantajı isteyen profesyonel traderlar
Kimler Taker Olmalı?
- Pozisyonu hemen almak veya kapatmak isteyenler
- Fiyat takibiyle uğraşmak istemeyenler
- Hacimsel breakout veya ani haber stratejileriyle işlem yapanlar
Emir Tipleriyle Maker/Taker İlişkisi
- Limit Emirler: Genellikle maker emirlerdir.
- Piyasa Emirleri: Doğrudan taker emirlerdir.
- Durdur Emirler (Stop-Loss): Genelde taker davranışı gösterir.
Tahta Yapıcı ve Tahta Bozucu Stratejileri
1. Kademeli Emir Yerleştirme
Maker olarak fiyatların çekilmesini sağlayacak emirler bırakılabilir. Bu emirler bazen spekülatif görülebilir.
2. Ani Taker Girişleriyle Piyasa Harekete Geçirme
Bazı manipülatif işlemlerde ani taker alım veya satışları fiyatı yukarı ya da aşağı itebilir.
3. Likidite Avcılığı
Hacimsiz tahtalarda taker davranışla pozisyonları patlatmak isteyen algoritmalar olabilir.
Hangi Yatırımcılar Maker ve Taker Rolüne Daha Uygundur?
| Yatırımcı Tipi | Maker Rolü | Taker Rolü |
|---|---|---|
| Uzun Vadeli Yatırımcı | Evet (limit emirle alım) | Nadiren kullanır |
| Günlük Trader | Evet (kademeli emir) | Evet (ani pozisyon alım) |
| Algo Trader | Evet | Evet |
| Yeni Başlayan | Nadiren (anlamayabilir) | Sık kullanır (piyasa emri) |
Maker ve Taker Olmak Strateji Meselesidir
Tahta yapıcı ve tahta bozucu kavramları, piyasayı anlamak ve emirleri daha stratejik vermek adına son derece kritik terimlerdir. Yatırımcının hedefine, sermayesine ve stratejisine göre bu rolleri doğru kullanması, hem maliyetleri azaltacak hem de daha başarılı işlemler yapmasına katkı sağlayacaktır.
